3 Kasım 1839'da okunan Tanzimat Fermanı, Türk tarihinde demokratikleşmenin ilk somut adımıdır. Abdülmecit döneminde Hariciye Nazırı Mustafa Reşit Paşa tarafından okunmuştur. (Gülhane Parkı'nda okunması nedeniyle) Gülhane Hatt-ı Hümayunu veya Tanzimat-ı Hayriye de denir.

Tanzimat Fermanının İlan Nedenleri

• Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa meselesinde Avrupa'nın desteğini almak
• Avrupa'nın Osmanlı iç işlerine karışmasını önlemek
• Fransız İhtilali'nin milliyetçilik etkisini azaltmak
• Gayrimüslimleri devlete bağlamak

Bu fermanla devlet kendisini yenilemesi gerektiğini söylemiştir. Fermanda yer alan başlıca konular:

• Tüm vatandaşların can, mal ve namus güvenliğinin sağlanması,
• Yargılamada açıklık, (hiç kimse yargılanmadan idam edilemeyecek (hukuk devleti özelliğini yansıtır))
• Vergide adalet,
• Erkeklere dört yıl mecburi askerlik,

Tanzimat Fermanı'nın asıl örneği

• Rüşvetin ortadan kaldırılması,
• Herkesin mal ve mülküne sahip olması, bunu miras olarak bırakabilmesi.(Özel mülkiyet güvence altına alındı. Müsadere kaldırıldı)

Bu ferman sayesinde padişahların yetkileri meclislere ya da kişilere devredilmiştir. Buradaki amaç, iktidarı saraydan alıp bürokrasiye vermek ve devlet yönetiminde merkezîleşmeyi sağlamaktı. Fermanda verilen bütün sözlerin tamamen yerine getirilememesine rağmen bu çabalar, çağdaşlaşmaya ve cumhuriyet fikrine önayak olmuştur.

Tanzimat Fermanı'nın okunmasından I. Meşrutiyet'in ilanına kadar geçen dönem, Osmanlı tarihinde Tanzimat Dönemi olarak anılır.