DEVLET YIKILDIKTAN SONRA!.. Birinci Dünyâ harbinin basladigi günlerdi!.. Dâhiliye nâziri Talat Pasa ile harbiye naziri Enver Pasa ne düsündülerse, sabik pâdisâh ikinci Abdülhamîd Han'in mes'ele hakkindaki malûmatina, bilgi ve tecrübesine basvurmayi uygun buldular. Bu maksadla Ishak Pasa'yi Beylerbeyi Sarayi'na gönderdiler. Otuz üç sene gibi uzun bir müddet Avrupa siyâsetine hâkim olmus sultan ikinci Abdülhamîd Han, cevâbinda; "Bu vaziyette artik benim verebilecegim bir fikir, tavsiye edebilecegim bir tedbir kalmamistir. Zîrâ bu zavalli devlet, harbi umûmîye sürüklendigi gün münkariz olmustur. Sizi bana gönderenler harbe girmeden önce göndermeli idiler. Dünyânin karalarina ve denizlerine hâkim olan devletlerine karsi Almanya ve Avusturya ile birlesip atese atilmak, târihin ender kaydettigi hatâlardandir" demistir. Her hâlde bu konusmasindan tatmin olmayan Enver Pasa'yi da Beylerbeyi Sarayi'na davet ederek nasihatlerde bulunmus ve söyle demistir: "33 senelik saltanatimda, ferdin hürriyetine tarafdârdim. Lâkin gelisi güzel bir hürriyet ve serbestiyi hiç bir zaman istemedim. Mesrûtiyeti ben îlân ettim. Ama meb'ûslarimizin kifayetsizligini görerek kapattim. Meclisi meb'ûsânin Doksanüç harbinde verdigi karârin bize neye mâloldugunu bilirsiniz. Balkanlari kaybettik, istanbul'a gelen Ruslar ile serefsiz bir andlasma imzalamaya mecbur olduk. Andlasma imza ederken Safvet Pasa'nin agladigini isitince ben de agladim. Ama göz yasi dertlere deva olmuyor. Simdi siz de acele ile bir harbe girmis bulunuyorsunuz. Insâallah hayirli ve serefli olur. Fakat Allah göstermesin ya felâketle biterse... ister misin bu da Anadolu' nun kaybina mâlolsun. Her devirde devletin düsmani olmustur. Siz de bu düsmanlarla isin iç yüzünü bilmeden birlestiniz. Hareket ordusu ile Istanbul'a geldiniz. Iktidari ele aldiniz. Istediginiz makama geçtiniz. Yapmak istediklerinizi niye yapmiyorsunuz. Bunlara güvenme oglum, insani bugün alkislayanlar, yarin onun aleyhine dönüp parçalamasini da bilirler. Dikkatli ol!.." Ne var ki büyük hayâller pesinde kosan Enver Pasa ve Ittihâd ve Terakki ileri gelenleri bu mühim nasihatlere de kulak asmayarak bildikleri yolda yürüdüler. Böylece devletin yikilmasina sebeb olduklari gibi, millete kan ve göz yasindan baska bir sey birakmadilar. Ayrica târihe kötülükleriyle yâd edilen kimseler olarak geçtiler.